Modlitwa dziecka

1. Rozwój procesów psychofizycznych dziecka w młodszym wieku szkolnym

W młodszym wieku szkolnym można wyróżnić dwie fazy rozwojowe. Pierwsza obejmuje siódmy i ósmy rok życia i charakteryzuje się tendencją do dużego wysiłku fizycznego i psychicznego związanego z adaptacją do środowiska szkolnego i jego wymagań, do nauczycieli i rówieśników. Druga faza przypada na dziewiąty i dziesiąty rok życia, kiedy występują bardzo wyraźne zmiany w sferze intelektualnej dziecka. Rozwija się intensywnie mowa i myślenie, następuje zwiększenie aktywności i samodzielności, rozwijają się umiejętności współżycia i współpracy w zespole[1].

W młodszym wieku szkolnym następuje dalszy, intensywny rozwój procesów poznawczych, takich jak spostrzeganie, uwaga, pamięć, mowa, myślenie. Spostrzeganie jest dokładniejsze, przekształca się w obserwację. Świat poznawany jest nie tylko za pomocą wzroku, lecz także słuchu, dotyku, węchu, smaku, a więc różnymi zmysłami, dzięki czemu suma wrażeń jest coraz pełniejszym odzwierciedleniem rzeczywistości. Aktywizowanie narządów, prowokowanie do werbalizacji treści spostrzeżeń, dostarczanie różnorodnego materiału do obserwacji, to istotne warunki sprzyjające treningowi procesów spostrzegania[2].

W początkowym okresie dominuje uwaga mimowolna, stopniowo jednak, pod wpływem nauki szkolnej rozwija się świadomość dowolna, czyli koncentrowanie myśli na przedmiotach, zadaniach, które niekoniecznie muszą wywoływać zaciekawienie[3]. Wraz z koncentracją świadomości kształtuje się spostrzegawczość, doskonali pamięć. W młodszym wieku szkolnym, kiedy uczeń zdobywa wiadomości i umiejętności następuje dynamiczny rozwój pamięci. Szybkość zapamiętywania i trwałości przechowywania wyuczonych treści wzrasta dwukrotnie w porównaniu z wiekiem przedszkolnym. Dziecko łatwiej i trwalej zapamiętuje to, co przyciąga jego uwagę, a przestaje i w konsekwencji niewiele pamięta z tego, co jest nieatrakcyjne lub nużące. Istotne jest więc kształtowanie i odwoływanie się w procesie nauczania do zamiłowań, zainteresowań, preferencji, będących bogatym źródłem motywacji do poznawania świata[4].

Myślenie to najwyżej zorganizowana i złożona czynność poznawcza. Dziecko w młodszym wieku szkolnym znajduje się w stadium operacji konkretnych, a więc nie radzi sobie jeszcze z wykonywaniem czynności myślowych bez działania, doświadczenia percepcji[5]. Dopiero w drugiej fazie młodszego wieku szkolnego dziecko operując bardziej złożonymi pojęciami, potrafi nie tylko przeprowadzić rozumowanie, ale i wrócić do punktu wyjścia. Odwracalność operacji myślowych dziecka, które potrafi ująć konkretny materiał z różnych punktów widzenia, stanowi kryterium osiągnięcia przezeń poziomu operacyjności tej funkcji[6].

U osób, które w pełni opanowały umiejętność dokonywania operacji konkretnych, odwracalnych oraz posługują się złożonymi pojęciami, zaczyna się działanie, posługiwanie i manipulowanie w umyśle symbolami. Młodszy wiek szkolny cechuje również wysokie tempo rozwoju mowy, dotyczy to głównie gromadzenia zasobu słownictwa, różnicowania części mowy, rozumienia znaczenia słów oraz sposobów tworzenia i formułowanie wypowiedzi[7].

Potężnym czynnikiem pobudzającym sferę przeżyć estetycznych i inspirującym twórczość artystyczną dzieci szkolnych jest czytelnictwo, które z jednej strony pobudza wyobraźnię twórczą, a z drugiej stanowi nieustanne źródło wiedzy i informacji, wreszcie ma ono wielki wpływ na rozwój mowy ustnej i pisanej. Twórczość literacka rozwija się w wieku od sześciu do dziewięciu lat. Warunkami sprzyjającymi jej powstawaniu są: odpowiednia kultura słowa w środowisku rodzinnym dziecka, oddziaływanie nauczyciela realizowane poprzez dobry poziom jego słownictwa i celowe stosowanie metod pracy kształtujących i ukierunkowujących rozwój mowy pisanej oraz czytelnictwa. W wypadkach, kiedy wyżej wymienione zespoły czynników działają pobudzająco na rozwój wypowiedzi ustnej i pisanej, rozwija się też wyobraźnia, doskonali myślenie, poszerza zasób pojęć i wiedza o świecie. Wypowiedzi pisemne stają się nie tylko poprawne, ale bogatsze treściowo i językowo. W sformułowanych przez uczniów wypowiedziach występują krytyczne, szczere oceny. Dzieci komunikują o swoich uczuciach, wrażeniach, spostrzeżeniach[8].

Uczucia dziecka w młodszym wieku szkolnym ulegają przeobrażeniu w kierunku większej ich intelektualizacji, a co za tym idzie, coraz bardziej podlegają kontroli procesów poznawczych. Dzięki temu dziecko przestaje reagować tylko i wyłącznie emocjonalnie na przeżywaną aktualnie sytuację, ustosunkowuje się uczuciowo do faktów i zdarzeń wyobrażanych czy pomyślanych, potrafi przewidywać nie tylko racjonalnie, lecz i emocjonalnie skutki swoich działań, a w konsekwencji staje się zdolne do przeżywania stanów uczuciowych przez dłuższy czas[9].

W omawianym okresie rozwijają się szczególnie wyraźnie uczucia społeczne – przyjaźni, współczucia, gotowości niesienia pomocy kolegom. Istnieje wiele czynników wpływających na rozwój uczuć dziecka. Od momentu rozpoczęcia prawdziwej nauki dziecko wkracza na drogę zdobywania całkiem nowych emocjonalnych doświadczeń. Dom staje się bezpieczną przystanią, miejscem gdzie można „rozbroić” nieprzyjemne emocje. W szkole od dzieci oczekuje się coraz większych umiejętności współżycia w grupie, a więc i odpowiedniego zachowania. Oba te światy coraz bardziej się rozdzielają. Choć siedmiolatek lepiej rozumie innych ludzi niż rok wcześniej, ciągle musi się uczyć, że związki międzyludzkie polegają na współpracy, na dawaniu, braniu i kompromisach. Wie, że inni ludzie mają swoje uczucia, ale nie potrafi w pełni wczuć się w ich położenie[10].

Dzieci siedmioletnie stopniowo uczą się współdziałania i współpracy coraz częściej bawią się tylko w swoim gronie, często już wyłączając z zabawy dorosłych. Jest to element istotnej zmiany w stosunkach między rodzicami a dziećmi. Pomimo tego dziecko nawiązuje nieraz silną więź uczuciową z nauczycielem w szkole, którego autorytet w sprawach szkolnych przewyższa niekiedy autorytet rodziców. W tym okresie pogłębia się także różnica pomiędzy postawami i zachowaniami dziewczynek i chłopców oraz rodzajami ich zabaw. W wieku młodszym szkolnym pojawiają się uczucia aprobaty społecznej, akceptacji, jednak mniej spontaniczne w manifestacji i ekspresji aniżeli to miało miejsce we wcześniejszych okresach rozwojowych[11].