Nad miastem Nazaret góruje wyniosła stożkowata kopuła, która wznosi się nad bazyliką Zwiastowania Najświętszej Maryi Panny. Jest to najbardziej znany obiekt architektury w panoramie miasta, a jednocześnie jedna z najbardziej nowoczesnych budowli w całej Ziemi Świętej.
Bazylika Zwiastowania wznosi się nad Grotą Zwiastowania. Nowoczesna budowla chroni bardzo stare pamiątki historii naszego zbawienia.
Jeszcze kilkadziesiąt lat temu, w tym miejscu nad grotą stał niepozorny kościół wybudowany naprędce w XVIII w. bez wyraźnego stylu, niewielki i z całą pewnością nieodpowiedni dla tak ważnego miejsca.
Według tradycji w tej grocie dokonało się Zwiastowanie, w tym miejscu Archanioł Gabriel przyszedł do Maryi oznajmić Jej niezwykłą wieść, tutaj wypowiedziała swoje „niech mi się stanie” (Łk 1,38). Franciszkanie od dawna zamierzali nad tym miejscem wybudować godny tego miejsca kościół, odpowiednią bazylikę.
Możliwości realizacji tych planów nasunęły się dopiero po drugiej wojnie światowej. Franciszkanie przeprowadzili najpierw wykopaliska archeologiczne, które jednoznacznie potwierdziły słuszność tradycji. Od tego czasu nie tylko tradycja ale również argumenty archeologiczne bezspornie świadczą za tym, że w tym miejscu było mieszkanie od samego początku otaczane czcią miejscowych chrześcijan. Grota stanowiła część mieszkalną zamienioną na miejsce kultu. Archeologia potwierdziła tradycję, że tu mieszkała Maryja i tu przyszedł do Niej Archanioł Gabriel zwiastując Jej, że z Ducha Świętego pocznie Syna Bożego (Łk 1,35).
Po wykopaliskach, po udokumentowaniu i zabezpieczeniu tych wszystkich pamiątek, franciszkanie wybudowali kościół. Projekt powierzono włoskim architektom, którzy mieli zamiar tak uwypuklić pamiątki archeologiczne, aby zachować wszystkie te ślady, aby je w godny sposób uczcić, dać im godną oprawę. Dolny kościół, krypta, miała wszystkie te elementy zachować i wskazywać na nie. Natomiast górny nowoczesny kościół miał być na chwałę Maryi, miał być gloryfikacją Wcielenia. I dlatego powstały dwa poziomy w bazylice Zwiastowania.
Dolny poziom, dolny kościół, który zachowuje pamiątki, skupia się wokół groty. Ukazuje poszczególne elementy, kolejne epoki, które oddawały cześć temu miejscu, wydarzeniu, Maryi i Zwiastowaniu: mury, kolumny, ślady malowideł, mozaiki, baptysterium, zarysy murów klasztoru bizantyjskiego, absydy itd.
Natomiast górny kościół, z którego również widać Grotę, jest przygotowany do wielkich obchodów liturgicznych. Górny kościół ma swój własny ołtarz, własne prezbiterium.
W czasie budowy bazyliki obradował Sobór Watykański II, który na pewno wpłynął na artystów i na architektów. Odbiło się to w wystroju, dekoracjach i obrazach bazyliki Zwiastowania. Mozaika ścienna w prezbiterium ukazuje Kościół; Chrystusa, który prowadzi cały Lud Boży przez dzieje. Chrystus przez Apostołów, poprzez ich następców, papieża, biskupów prowadzi Kościół i jest w nim obecny.
Architekt przygotował w bazylice wiele bocznych ołtarzy. Nowy kościół miał być przygotowany na przyjęcie wielu grup pielgrzymów licznie przybywających do Nazaretu. Dlatego architekt przygotował wiele bocznych ołtarzy, by każda grupa pielgrzymów mogła celebrować Mszę św. ze swoim kapłanem. Przed ukończeniem bazyliki zakończył się Sobór, który między innymi zreformował liturgię. Nowe soborowe spojrzenie zwróciło uwagę na to, że Msza św. jest jedna, mimo, że odprawiana jest w wielu miejscach, przez wielu kapłanów, o różnym czasie, uobecnia jedną i tę samą Ofiarę Chrystusową. Wprowadzono wówczas koncelebrę i boczne ołtarze okazały się niepotrzebne. Ale budowa kościoła była już tak zaawansowana, że były przygotowane nisze, w których miały stanąć boczne ołtarze. Wówczas franciszkanie wpadli na pomysł, aby te gotowe nisze oddać do dyspozycji różnym narodom i różnym sanktuariom maryjnym całego świata. Każdy mógł przedstawić swoją Madonnę, swoją Maryję. Z całego świata napłynęły wizerunki Matki Boskiej z różnych sanktuariów. Jedynym warunkiem było, by obraz ten był z materiałów trwałych, a więc z kamienia, ceramiki, mozaiki. Dlatego dzisiaj w górnej bazylice Zwiastowania, wokół na ścianach są wizerunki Maryi z całego świata. Jest Maryja z Dalekiego Wschodu, ze skośnymi oczami; jest Maryja czarna, z Czarnego Lądu; jest wyobrażenie Matki Boskiej z Guadelupe; jest oczywiście także polska Czarna Madonna.
Z biegiem czasu napłynęło jeszcze więcej wyobrażeń plastycznych Maryi z różnych krajów. Te, które nie zmieściły się w bazylice umieszczono na placu wokół bazyliki Zwiastowania. Dziedziniec stał się swoistą galerią pokazującą jak różne narody czczą Maryję. Realizują się słowa …błogosławić mnie będą wszystkie pokolenia (Łk 1,48).