3. ZASADY ZAANGAŻOWANIA I ZADANIA KATOLIKÓW ŚWIECKICH W KSZTAŁTOWANIU KULTURY W DOBIE PŁYNNEJ NOWOCZESNOŚCI
Według Konstytucji dogmatycznej o Kościele Lumen gentium (37) katolik świecki to człowiek ochrzczony i ustanowiony jako Lud Boży, niebędący kapłanem lub zakonnikiem. Na mocy sakramentu chrztu uczestniczy w królewskim, kapłańskim i prorockim urzędzie Chrystusa, sprawując przez to właściwe całemu ludowi chrześcijańskiemu posłannictwo w Kościele i w świecie. Katolicy świeccy, podejmując zaangażowanie w przestrzeni kultury, winni w swoim działaniu odnosić się do zasad i zadań wypracowanych przez Magisterium Kościoła, w szczególności do katolickiej nauki społecznej (38).
3.1. ZASADY ZAANGAŻOWANIA KATOLIKÓW ŚWIECKICH W PRZESTRZEŃ KULTURY
Apostolstwo świeckich to przede wszystkim dążenie do królestwa Bożego. To rozwijanie w świecie rzeczywistości zbawienia danej nam przez Jezusa Chrystusa, a co za tym idzie – przyczynianie się do uświęcania świata poprzez budzenie w ludziach doświadczenia miłości do Boga i człowieka (39).
Katolik świecki wezwany jest do poznawania prawdy rozumem oświeconym łaską Bożą, którą otrzymuje na modlitwie. W działaniu tym winien kierować się zasadą „autonomii rzeczywistości ziemskiej”, która przysługuje rzeczywistości stworzonej w tym sensie, że ma ona własne prawa i wartości (40). Zadaniem człowieka jest poznawanie tych praw i wartości, pamiętając, że zostały stworzone przez Boga, dzięki czemu mają swój porządek, który trzeba uszanować. W każdej dziedzinie nauki czy sztuki obowiązują prawa i metody im właściwe. Katolik świecki ma obowiązek poznawać te dziedziny według zasad w nich obowiązujących, jednak z zastrzeżeniem, że w poznaniu tym kieruje się sumieniem ukształtowanym w oparciu o moralność chrześcijańską. Autonomia rzeczywistości ziemskiej nie zakłada niezależności absolutnej. Nie jest ona równoznaczna z niezależnością absolutną od Stwórcy oraz wyłamaniem się z norm prawa naturalnego i stanowionego (41). Kolejną z zasad obowiązujących katolików świeckich jest przemiana zastanych urządzeń i warunków, tak by nie stwarzały okazji do grzechu, lecz stawały się skutecznym środkiem formacji sumienia (42).
3.2. ZADANIA KATOLIKÓW ŚWIECKICH W KSZTAŁTOWANIU KULTURY
Kościół pomimo występujących trudności zawsze był obecny w świecie kultury – przejął grecko-rzymską kulturę antyczną, organizował szkolnictwo, dbał o sztukę. Jednocześnie posługiwał się dorobkiem różnych kultur narodowych w głoszeniu słowa Bożego (liturgia). Jako posłany do wszystkich ludów każdego czasu i miejsca, nie wiąże się z żadną kulturą. Bezpośrednim celem chrześcijaństwa nie jest tworzenie kultury, jednak przynosząc zbawienie człowiekowi – twórcy kultury – czyni ono z niej narzędzie dobra i prawdy, a przyjmując łączność ze wszystkimi kulturami, wyraża szacunek wobec nich, nadaje im pełny sens, oczyszcza i nobilituje (43).
Nauczanie Kościoła wzywa świeckich do obecności w uprzywilejowanych miejscach kultury – szkołach, uniwersytetach, ośrodkach badań naukowych oraz w środowiskach twórczości i refleksji humanistycznej. Jan Paweł II w Christifideles laici mówi, że ma to być obecność pełna odwagi i twórczej inteligencji. Ponadto do zadań katolików świeckich należy domaganie się jak najszybszego upowszechnienia kultury. Kultura warunkująca rozwój człowieka nie może być domeną tylko nielicznych jednostek czy grup społecznych, ale winna być dostępna dla wszystkich ludzi (44).
Wśród omawianych zasad konieczny wydaje się udział chrześcijan w tworzeniu kultury. Radykalne zmiany w obrębie kultury domagają się czynnego udziału chrześcijan, którzy nie separują się od problemów i oczekiwań współczesnych ludzi. Katolicy muszą być świadomi tego, że wejście w świat kultury to nie tylko uznanie i ewentualne oczyszczenie jej krytycznie ocenionych elementów, ale także ich ubogacenie oryginalnym bogactwem Ewangelii (45).
Kolejnym zadaniem katolików, a w szczególności rodziców i wychowawców, jest formowanie sumienia, dzięki któremu człowiek będzie w stanie odkryć i nazwać pozytywne i negatywne elementy kultury. Paweł VI w Evangelii nuntiandi naucza, że Ewangelia prowadzi człowieka do przemiany sumienia. Przemiana ta ma wpływ na całe jego działanie i środowisko, w którym żyje, gdyż dzięki poprawnie uformowanemu sumieniu buduje on kryteria oceny oraz hierarchię dóbr, która nie stoi w sprzeczności z planem Bożym (46).
Poza formacją sumienia do zadań katolików świeckich należy wychowanie człowieka do zmysłu krytycznego ożywionego prawdą. Dzięki temu zmysłowi katolik uczestniczący w życiu kulturalnym powinien podejmować działalność mającą na celu obronę godności człowieka (47).
***
Kultura ze swej natury jest wyrazem przeżyć duchowych i intelektualnych w konkretnym czasie i miejscu, w którym są tworzone. Obserwując kulturę współczesną, możemy zauważyć, że jej cechą jest zmienność i oderwanie od uniwersalnych wartości ludzkich. Tak pojmowana kultura może stać się zagrożeniem dla człowieka, czyniąc go nieludzkim. Stąd przed katolikami stoi ważne zadanie tworzenia i propagowania kultury, która będzie formą uczłowieczenia człowieka. Pomocą w tej działalności są zasady i zadania sformułowane przez Magisterium Kocioła, zmierzające przede wszystkim do uformowania w twórcy czy odbiorcy kultury sumienia, która wyrażać się będzie w zdolności zmysłu krytycznego.
37 Sobór Watykański II. Konstytucja dogmatyczna o Kościele Lumen gentium (21.11.1964) [dalej: KK].
38 M. Gogacz. Idę śpiewając Ciebie. Warszawa 1997 s. 155-157.
39 Zob. KK 31; J. Życiński. Trzy kultury. Poznań 1990.
40 KDK 36.
41 Tamże 36, 41.
42 M. Gogacz. Szkice o kulturze.
43 KDK 58.
44 Tamże 60; K. Wojtyła. U podstaw odnowy. Studium realizacji Vaticanum II. Kraków 1972
s. 316.
45 ChL 44.
46 Paweł VI. Adhortacja apostolska Evangelii nuntiandi o ewangelizacji w świecie współczesnym (8.12.1975) p. 18-20.
47 H. Łuczak. Odpowiedzialność chrześcijańska. Wrocław 1992; A. Zwoliński. Katolicka nauka społeczna. Kraków 1996; J. Zabłocki. Kościół i świat współczesny. Wprowadzenie do soborowej konsty- tucji pastoralnej Gaudium et spes. Warszawa 1986.